Ekobójstwo - termin, którego użył autor do określenia tematu książki, to nic innego jak ekoapokalipsa. W tej pracy znajdziemy analizę licznych, lokalnych (jeszcze) ekokryzysów. Zakres czasowy i przestrzenny tej analizy jest imponujący. J. Diamond prezentuje w sensownym porządku wybrane starannie przykłady ze wszystkich kontynentów, od starożytności po współczesność. Potężne cywilizacje i niewielkie plemiona. Kryzysy zakończone klęską i uwieńczone sukcesem umożliwiającym przeżycie.
Mamy więc w książce preapo, apo i postapo z ekologicznym komponentem. Autor zdaje sobie rzecz jasna sprawę z tego, że istnieją inne (np. czysto polityczne) możliwości upadku, ale ze względu na cel pracy świadomie je pomija. Tym wprost wyrażanym celem jest określenie znaczenia różnych czynników podejrzewanych o doprowadzanie społeczeństw do takich kryzysów/upadków, po to, by można było uniknąć nadciągającej (już globalnej) ekoapokalipsy.
Metoda porównawcza jako dopełnienie szczegółowych analiz jest według niego w pełni uzasadniona, bo - jak przekonywująco argumentuje - ludzie od dawna (tj. od ok. 50 tys. lat) mieli problemy z zarządzaniem zasobami swojego środowiska. Nie byli od nas ani lepsi ani gorsi intelektualnie i moralnie. Mieli tylko mniejsze możliwości przewidywania skutków swoich działań i mniejsze możliwości samego działania. Okazały się jednak całkiem wystarczające do prowokowania samozagłady. ("Dobrego dzikusa", żyjącego w naturalnej harmonii z przyrodą nie było. Jednym udało się dopasować, innym nie. Z nami będzie tak samo.)
W skonstruowanym pięciopunktowym schemacie autor przywiązuje szczególną uwagę do ostatniego, zawsze obecnego, punktu - reakcji społecznej na kryzys. Analizuje instytucje polityczne, ekonomiczne i społeczne, procesy decyzyjne i ich patologie, logikę różnych modeli gospodarowania (także korporacyjnego biznesu) oraz zdolność do rewizji akceptowanych społecznie wartości kulturalnych.
Jared Diamond, wszechstronny i doceniany uczony, aktywny i wpływowy ekolog oraz błyskotliwy popularyzator nauki, chciał najwyraźniej napisać swoje opus magnum. Książka zawiera mnóstwo ciekawych, wręcz intrygujących informacji i przemyśleń, których źródłem są miarodajne, szczegółowe studia (zob. obszerna komentowana bibliografia) oraz badania i bogate doświadczenia życiowe samego autora. Budzi podziw orientacja i swoboda poruszania się w tak zróżnicowanym materiale historycznym, socjologicznym, antropologicznym, ekonomicznym, politycznym, nie mówiąc już o najbliższej autorowi biologii czy ekologii.
Książka jest dobrze napisana i przetłumaczona. Plan pracy jest jasny i logiczny. Wnioski praktyczne, choć niełatwe do zastosowania. Konkluzje umiarkowanie optymistyczne. Ostateczną odpowiedzialnością za niszczenie środowiska autor obarcza samo społeczeństwo, które tworzy zwyczaje i porządek prawny wraz z instytucjami, które moją go strzec.
Ideał? Nie do końca. Pracy brak charakterystycznego "błysku". Nie jest to jednak zarzut tak poważny, na jaki wygląda. Niewielu autorów jest w stanie dorównać poprzednim książkom Diamonda. Zawiodła go chyba umiejętność selekcji. Sam autor pisze: "Kiedy zacząłem planować tę książkę, nie doceniłem tych zawiłości (chodzi o inne czynniki powodujące katastrofy, splecione zawsze z głównym), naiwnie sądziłem, że wystarczy się skupić tylko na szkodzeniu środowisku". Tak jakby rosnący ogrom informacji przytłoczył autora, który chciał z kolei wtłoczyć w ramy swego ambitnego dzieła wszystkie znaczące wątki i szczegóły. Stąd kłopoty czytelnika. Przebrnięcie przez tak gęsty i obszerny tekst zgodnie z założoną przez autora strategią (tj. od początku do końca) może być trudne.
Zawsze można zacząć od środka, wybierając na początek krótkie, konkretne tematy z rozbudowanego spisu treści. Unikamy znużenia przegadaną pierwszą częścią. Polecam nie tylko naiwnym ekologistom, ale wszystkim zainteresowanym historią i przyszłością cywilizacji.
© 2010 Zrecenzował Jerzy 'Jerzy' Kubok